Kənd təsərrüfatı istehsalının artması qida məhsullarının idxalını azalda bilmir

Hər il Azərbaycan kənd təsərrüfatı istehsalında davamlı artıma nail olsa da yeyinti məhsullarının idxalı azalmır, əksinə ildən-ilə artır. Aqrar məhsulların istehsalında artım 2020-ci ildə 2 faiz, 2019-cu ildə 7,2 faiz, 2018-ci ildə 4,6 faiz, 2017-ci ildə 4,2 faiz, 2016-cı ildə 2,6 faiz, 2015-ci ildə 6,6 faiz olduğu halda ötən müddətdə yeyinti məhsullarının idxalı təxminən 50 faiz artıb.

Rəsmi statistikaya görə, yeyinti məhsullarının idxalı 2015-ci ildə 7,8 faiz azalıb. Amma idxal 2016-cı ildə 35 faiz, 2017-ci ildə 6,1 faiz artıb, 2018-ci ildə 2,3 faiz azaldıqdan sonra yenidən 2019-cu ildə 19,7 faiz artıb, 2020-ci ildə sabit qalıb. 2021-ci ilin yanvar-fevral dövründə də yeyinti məhsullarının idxalında artım müşahidə edilir.

Bəs, kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı ilə yeyinti məhsullarının idxalındakı paralel artımın səbəbi nədir?

Məsələ ilə bağlı Sfera.az saytına danışan aqrar sahə üzrə ekspert Vahid Məhərrəmov hesab edir ki, Azərbaycanda statistik məlumatlar dəqiq vəziyyəti əks etdirmir, buna görə də ziddiyyətli mənzərə yaranır. V.Məhərrəmov söylədi ki, ölkəmizdə statistika dəqiq məlumatlar əsasında toplanmır:

"Statistika Komitəsi bir neçə rayonun nümunəsində ümumi məlumatı formalaşdırır. Məsələn, 5 fərqi bölgədən olan rayonlarda məlumat toplanır və ona əsasən kənd təsərrüfatı məhsulun həcmində artımın, yaxud azalmanın olduğunu müəyyən edirlər. Bu, nisbi hesablamadır və dəqiq vəziyyəti əks etdirmir”.

V.Məhərrəmov 2020-ci ildə iqtisadi böhranın olmasına, əhalinin gəlirlərinin azalmasına baxmayaraq yeyinti məhsullarının idxalında ciddi azalmanın baş verməməsini məntiqsiz hesab edir:

"2019-cu ildə ölkəmizə gələn turistlərin sayı çox olduğu halda, ötən il turist sayında bir neçə dəfə azalma baş verdi. Faktiki olaraq xeyli sayda iş yeri bağlanıb, qeyri-rəsmi çalışanlara əməkhaqqı ödənişləri dayandırılıb. İaşə müəssisələri uzun müddət işləməyib, hazırda da şadlıq sarayları işləmir. Əhalinin sayında da artım zəifləyib. Nəticədə Azərbaycanda əhalisinin alıcılıq qabiliyyəti zəifləyib. Belə bir halda görürük ki, kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalda artım göstərilib, amma ixracda azalma var, idxalda isə kəskin artım var. Bu paradoksal haldır və buradakı məntiqi əlaqəni tapmaq olmur. Deməli, statistika reallığı əks etdirmir.

Statistikaya görə əvvəlki illərlə müqayisədə kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalındakı artım çox ciddidir. Bu da onunla bağlıdır ki, Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi bütün rayonlarda Aqrar İnkişaf Mərkəzi yaradıb və həmin qurumlar statistik məlumatların toplanması ilə də məşğuldur. Onlar yerlərdə Dövlət Statistika Komititəsinin yerli təşkilatları ilə anlaşır, onlarla işləyir, həm də özləri Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinə məlumatlar ötürür. Aqrar İnkişaf Mərkəzləri əksər hallarda statistik məlumatları şişirtməklə məşğuldur.

Məsələn, rəsmi statistikada keçən il soğan istehsalının artdığı göstərilir. İstehsal necə artıb ki, daxildə tələbatı ödəmək üçün 2020-ci ilin noyabrından Rusiyadan, Qazaxıstandan soğan idxalı artırılıb. Kartof istehsalında da artım göstərilir. Amma İrandan və digər ölkələrdən idxal artır. Əgər kartof, soğan istehsalında artım varsa, bazarlarda qiymətlər enməlidir. Lakin qiymətlər düşmür.

Əsas meyvə olan alma ilə təminatda da eyni vəziyyət yaranıb. Gürcüstandan alma idxalı artıb. Beş aydan çoxdur ki, daxili bazarda Gürcüstan alması Azərbaycanın istehsal etdiyi almadan çoxdur. Süd, un, bitki yağı, düyü idxalında da artım var”.

Ekspertin sözlərinə görə əhalinin alıcılıq qabiliyyətinin azalması fonunda yeyinti məhsullarının idxalının artması, kənd təsərrüfatı məhsullarının isə ixracının azalması yalnız yerli istehsalın azalması fonunda baş verə bilər.

Sfera.az saytında yazının linki: 

https://sfera.az/azerbaycanda-paradoksal-veziyyet-bazarlarda-qiymetler-enmelidir-amma/

İlkin Qarayev: "Kiçik sahibkarların vergi yükü azaldılmalıdır"

Türkiyə hökuməti mikro və kiçik sahibkarları gəlir vergisindən azad etməyi planlaşdırır. Hazırda Türkiyədə 850 min mikro və kiçik sahibkar var. Hökumətdə hesab edirlər ki, gəlir vergisindən azad etməklə kiçik sahibkarların maliyyə yükünü azaltmış olacaqlar.

Vergidən azadetmə ilə bərabər mikro və kiçik sahibkarlardan vergi hesabatları da tələb edilməyəcək.

Bəs, Azərbaycanda da mikro və kiçik sahibkarları vergidən azad edilməsi, yaxud vergi yükünün azaldılması lazımdırmı?

Kiçik və Orta Müəssisələrin İnkişafına Yardım Mərkəzi İctimai Birliyinin rəhbəri İlkin Qarayev Sfera.az-a açlıqlamasında bildirdi ki, Türkiyədə nəzərdə tutulan güzəşt tam vergidən azadetmə yox, bir vergi növündən azadetmədir. İ.Qarayev dedi ki, Türkiyədə kiçik sahibkarlar gəlir vergisi ilə yanaşı həm də əlavə dəyər vergisi (ƏDV) ödəyicisidirlər.

Onun fikrincə, Azərbaycanda da mikro və kiçik sahibkarların vergi yükünün azaldılması məqsədə uyğundur. O qeyd etdi ki, kiçik sahibklar sədə vergi mexanizmindən istifadə etsələr daha yaxşı olardı.

İ.Qarayev söylədi ki, kiçik sahibkarların bəziləri sadələşdirilmiş, bəziləri gəlir vergisi ödəyicisidir və həmin sahibkarlar bu cür vergilərin hesablanmasında çətinliklə üzləşirlər. Kiçik sahibkarların hamısının maliyyə savadının yetəri qədər olmadığını deyən İ.Qarayev gəlir vergisi ilə müqayisədə dövriyyə vergisini hesablamağın asan olduğunu bildirdi: "Azərbaycanda bəzi fərdi sahibkarlar ƏDV, eyni zamanda gəlir vergisi ödəyicisidirlər. Burada gəlir vergisinin ləğv edilməsi, yalnız ƏDV-nin saxlanılması yaxşı olardı. Məsələn, Çində bu təcrübədən istifadə edilib və nəticələr yaxşı olub. Çinin bəzi regionlarının inkişafı üçün kiçik və orta sahibkarlardan yalnız ƏDV alınıb. ƏDV ödəyən sahibkar başqa vergilərdən azad idi. Bu güzəştdən sonra Çinin həmin regionlarında sahibkarlığın inkişafına təkan oldu.

Buna görə də Azərbaycanda da iki vergi ödəyən kiçik sahibkarların yalnız dövriyyə vergisi ödəməsi daha əlverişlidir. Yalnız sadələşdirilmiş və ya gəlir (mənfəət) vergisinin ödəyicisi olan mikro və kiçik sahibkarların isə vergidən müəyyən müddətə azad edilməsi məsələsini də öyrənmək lazımdır”.

İ.Qarayaver söylədi ki, mikro və kiçik sahibkarların əksəriyyəti hesabat verməkdə çətinlik çəkir və bu səbəbdən onlara bu məsələdə də güzəştlər olmalıdır: "Mikro və kiçik sahibkarlar hesabat verən zaman, vergi məbləğinin hesablanması zamanı səhvlərə yol verirlər. Bu cür səhvlərdən yayınmaq üçün kiçik sahibkarların bəziləri verginin hesablanması və ya hesabatın verilməsi üçün digər şəxslərin xidmətindən istifadə edir ki, bu da əlavə xərclər yaradır. Hesabatların sadələşdirilməsi və ya verilməməsi daha yaxşı olardı”.

Pandemiyanın sosial həssas qruplara təsiri: müşahidə olunan problemlər və çıxış yolları mövzusunda yekun konfrans keçirilib

Regional Əməkdaşlıq üzrə Qara Dəniz Trastının (The Black Sea Trust for Regional Cooperation) dəstəyi, Media və İctimai Təşəbbüslər Mərkəzinin təşkilatçılığı ilə "Pandemiyanın sosial həssas qruplara təsiri: müşahidə olunan problemlər və çıxış yolları" mövzusunda yekun ZOOM konfrans keçirilib. Martın 9-da keçirilən konfransda dövlət qurumlarının, beynəlxalq təşkilatların, biznes dairələrinin nümayəndələri, yerli və xarici ekspertlərin iştirakı ilə təqdimat dinlənilib və onun ətrafında müzakirələr aparılıb. Tədbirdə ümumilikdə 19 nəfər iştirak edib.
Media və İctimai Təşəbbüslər Mərkəzinin rəhbəri Samir Əliyev qeyd etdi ki, pandemiyanın təsirlərinin müxtəlif sahələr üzrə araşdırması aparılıb. S.Əliyev söylədi ki, ekspertlərlə birgə problemləri öyrənmək və problemlərin aradan qaldırılması yollarını tapmaq, təkliflər hazırlayıb təqdim etmək qərarına gəliblər. O pandemiyanın təsirlərini öyrənmək üçün 3 həssas sosial qrupun seçildiyini bildirdi. Bunlar işsizlər, ahıllar və çoxuşaqlı ailələrdir. S.Əliyev dedi ki, hər 3 istiqamət üzrə pandemiyanın təsirləri tədqiq edilib.Layihə çərçivəsində regionlarda sosial həssas qrupların statistik uçotunun mövcud vəziyyəti də qiymətləndirilib. 

Pandemiyanın regionlarda həssas qruplara təsiri

2021-ci ilin martın 5-də “İqtisadi Forum” İnternet TV-də “Pandemiyanın regionlarda həssas qruplara təsiri” mövzusunda veriliş təqdim edilib. Marşall Fondu və Regional Əməkdaşlıq üzrə Qara dəniz Trastının maliyyə dəstəyi ilə hazırlanan verilişin aparıcısı Bazar İqtisadiyyatı və Sahibkarlığa Yardım Fondunun prezidenti Sabit Bağırov olub. 

Verilişdə Media və İctimai Təşəbbüslər Mərkəzinin rəhbəri Samir Əliyev, müstəqil araşdırmaçı Ülviyyə Babasoy və "Mingəçevir işıqları" qəzetinin Baş redaktoru Fərman Nəbiyev ekspert qismində iştirak ediblər.

Əməkhaqqı ilə bağlı yeni qərar kimlərə sərf edir?

Baş nazir Əli Əsədovun imzaladığı qərarla kənd təsərrüfatı müəssisələrində çalışan işçilərin əmək haqqının 20 faizə qədəri natura formasında ödənilə biləcək. Qaydalara görə işçinin razılığı ilə əmək haqqının 20 faizə qədəri mütənasib dəyərli natura formasında müəssisədə istehsal edilən istehlak malları və digər məişətdə işlədilən gündəlik tələbat malları ilə əvəzləşdirilmək imkanı olacaq.

Nazirlər Kabinetinin bu qərarının hansı zərurətdən yarandığını Sfera.az saytına şərh edən aqrar sahə üzrə ekspert Vahid Məhərrəmov söylədi ki, müstəqil Azərbaycanda bu təcrübə ilk dəfə tətbiq ediləcək. Ekspert xatırlatdı ki, sovet dövründə buna oxşar qayda kolxozlarda olub.

"Kolxozlarda idarə heyətinin qərarı ilə istehsal olunan məhsul natura formasında istehsalçılara verilə bilərdi”, - deyən V.Məhərrəmov hesab edir ki, bazar iqtisadiyyatı şəraitində belə bir qərarın qəbul edilməsi işçilərin haqqının pozulması deməkdir:

"Qərarda qeyd edilir ki, əmək haqqının 20 faizinin natura formasında ödənilməsi könüllü olacaq. Əgər könüllüdürsə, bu dəyişikliyə nə ehtiyac var? Kimsə razıdırsa, rəhbərliklə danışıb, əmək haqqının bir hissəsini natura şəklində ala bilər.

Bu qərar sahibkara imkan verəcək ki, müxtəlif yollarla işçiyə təzyiq edərək razılaşmanı imzalatsın. Sahibkar deyə bilər ki, pulu yoxdur, əmək haqqını tam ödəyə bilmir, ziyanla işləyir. Bu cür müxtəlif bəhanalər gətirərək işçini natura şəkilində əmək haqqı ödənişinə razı salacaq”.

V.Məhərrəmov yeni qaydanın işçilərdə narazılıq yaradacağını düşünür:

"İşçilərdə malın keyfiyyəti, qiyməti ilə bağlı narazılıq yaranacaq. Qərarda natura formasında əmək haqqının necə ödənilməsi tam incəliklərinə qədər müəyyənləşdirilməlidir. Veriləcək malın keyfiyyəti necə olacaq, bazar qiymətinə veriləcək, yoxsa başqa qiymət müəyyənləşdiriləcək? Məsələn, bazarda qiyməti 1 manat olan pomidor da var, 4 manat olan da. İstehsalçı bu qiymət fərqindən istifadə edib daha yüksək qiyməti götürə bilər.

Bu qərardan əslində aqroparklar, iri fermer təsərrüfatları faydalanacaq. Oliqarxlar üçün imkan yaranacaq ki, onlar istehsal etdikləri, amma satış üçün yararlı olmayan mallarını işçiyə satsın. Kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı zamanı onun təxminən 20 faizi itkiyə gedir, keyfiyyəti aşağı olduğu üçün satışa yararlı olmur. İtkini sənədləşdirib işçilərə, fəhlələrə verəcəklər. Bu qərar çox ciddi ziddiyyət, problem və narazılıqlar yarada, insanları çıxılmaz vəziyyətə qoya bilər.

Təsəvvür edək ki, işçiyə maaş əvəzi 300-400 kq buğda verilib. İşçi bu qədər buğdanı nə etsin? Toyuq saxlamır, mal-qarası yoxdur. İndi dəyirman da yoxdur. Dəyirmanların hamısı mərkəzləşdirilmiş qaydada işləyir. İşçi məcbur olacaq ki, buğdanı aldığı qiymətdən daha aşağı qiymətə başqasına təklif etsin.
Məhkəməyə müraciət etsə də, xeyri olmayacaq. Çünki müqaviləsi var və əsaslandıracaqlar ki, bu razılaşmaya əsasən məhsul verilib”.

https://sfera.az/emek-haqqi-ile-bagli-yeni-qerar-kimlere-serf-edir-oliqarxlar-ucun-imkan-yaranacaq-ki/

Pandemiya dövründə regionlarda sosial həssas qrupların statistik uçotunun mövcud vəziyyəti qiymətləndirilib

Fevralın 19-da Regional Əməkdaşlıq üzrə Qara Dəniz Trastının (The Black Sea Trust for Regional Cooperation) dəstəyi, Media və İctimai Təşəbbüslər Mərkəzinin təşkilatçılığı ilə "Pandemiya dövründə regionlarda sosial həssas qrupların statistik uçotunun mövcud vəziyyətinin qiymətləndirilməsi" mövzusunda ZOOM konfrans keçirilib. Konfransa dövlət qurumlarının, beynəlxalq təşkilatların, biznes dairələrinin nümayəndələri, yerli və xarici ekspertlərin iştirakı ilə təqdimat dinlənilib və onun ətrafında müzakirələr aparılıb. Tədbirdə ümumilikdə 15 nəfər iştirak edib.

Media və İctimai Təşəbbüslər Mərkəzinin rəhbəri Samir Əliyev qeyd etdi ki, pandemiyanın təsirlərinin müxtəlif sahələr üzrə araşdırması aparılıb. S.Əliyev söylədi ki, ekspertlərlə birgə problemləri öyrənmək və problemlərin aradan qaldırılması yollarını tapmaq, təkliflər hazırlayıb təqdim etmək qərarına gəliblər. O pandemiyanın təsirlərini öyrənmək üçün 3 həssas sosial qrupun seçildiyini bildirdi. Bunlar işsizlər, ahıllar və çoxuşaqlı ailələrdir. S.Əliyev dedi ki, hər 3 istiqamət üzrə pandemiyanın təsirləri tədqiq edilib.

Layihə çərçivəsində regionlarda sosial həssas qrupların statistik uçotunun mövcud vəziyyəti də qiymətləndirilib. Bu istiqamətdə 2 təqdimat olub. Mingəçevir Media Mərkəzinin rəhbəri Fərman Nəbiyev “Pandemiya dövründə Mingəçevir şəhərində sosial həssas qrupların statistik uçotunun mövcud vəziyyətinin qiymətləndirilməsi” mövzusunda təqdimat edib. AraşdırmaçıÜlviyyə Babsoy isə “Pandemiya dövründə Bərdə rayonunda sosial həssas qrupların statistik uçotunun mövcud vəziyyətinin qiymətləndirilməsi” mövzusunda təqdimatla çıxış edib.

Azərbaycanda pensiyaçıların sayı azalır

Azərbaycanda üçüncü ildir ki, pensiyaçıların sayında azalma müşahidə edilir. İlkin məlumatlara əsasən 2020-ci ildə pensiyaçıların sayı 1,25 milyon nəfər olub ki, bu da 2019-cu illə müqayisədə 20 min nəfər azdır.

Sfera.az rəsmi məlumatlara əsasən bildirir ki, pensiyaçıların sayı 2017-ci ilin sonunda 1,318 milyon nəfərə yüksəlib. 2018-ci ilin yekununda pensiyaçıların sayı 1,29 milyon nəfərə, 2019-cu ilin sonunda 1,27 milyona, 2020-ci ilin sonunda 1,25 milyon nəfərə qədər azalıb.

Azərbaycanda ən çox pensiyaçı 2005-ci ilin sonunda olub. Həmin tarixdə 1,399 milyon pensiyaçı var idi.

Bəs, pensiyaçıların sayının azalmasına səbəb nədir və bu dinamika hansı dövrə qədər davam edə bilər?

Sfera.az saytına açıqlama verən "İqtisadi Forum" Ekspert Qrupunun üzvü, İqtisadi Təşəbbüslərə Yardım İctimai Birliyinin sədr müavini, iqtisadçı-ekspert Rövşən Ağayev dedi ki, pensiyaçıların sayının azalması pensiyaçıxma yaşının artırılması ilə bağlıdır. Ekspert xatırlatdı ki, hər il pensiya yaşı 6 ay uzadılır. Belə ki, qanunvericiliyə əsasən 2021-ci ilin iyunun 30-na kimi kişilərdə, 2026-cı ilin ikinci yarısına kimi isə qadınlarda hər il pensiya yaşı 6 ay artırılır. R.Ağayevin fikrincə bu dəyişiklik pensiya çıxanların sayına təsir edir və gözləyə bilərik ki, 2027-ci ilə qədər pensiyaçıların sayı azalsın.

Amma pensiyaçıların sayına doğum və gözlənilən ömür uzunluğu göstəricilərinin də təsir etdiyini deyən R.Ağayev pensiya çıxanların sayındakı dəyişikliyi proqnozlaşdırmaq üçün bu amillərin nəzərə alınmasının vacib olduğunu vurğuladı:

"Hazırda qadınlar 62 yaşında pensiyaya çıxır. Bu yaşda olanlar 1959-cu ildə anadan olan şəxslərdir. 2027-ci ildə 1962-ci ildə doğulan qadınlar pensiya çıxacaq. Ola bilər ki, 1959-cu ildə doğulanların sayı azdır, amma 1962-ci ildə doğulanların sayı çoxdur.

Doğulanların sayındakı artım hesabına pensiyaçıların sayında azalma olmaya bilər. Ona görə də 2027-ci ilə qədər pensiyaçıların sayının azalacağına tam əmin olmaq çətindir”.

Ekspertbildirdi ki, Azərbaycanda pensiyaçıların ümumi əhaliyə nisbəti baxımından vəziyyət çox yaxşıdır:

"İnkişaf etmiş ölkələrdə pensiyaçıların sayının əhali sayına nisbəti 20-35 faiz intervalında dəyişir. Həmin ölkələrdə uzunömürlülüyün olması və doğumun aşağı olması pensiyaçıların sayını artırır. Azərbaycanda bu göstərici yaxşıdır. Ölkəmizdə əhalinin 12,5 faizi pensiyaçıdır”.

R.Ağayev hesab edir ki, Azərbaycanda pensiyaçıya düşən işləyənlərin sayı baxımından vəziyyət ağırdır:

"Bizdə rəsmi statistikaya əsasən 1,7 milyona yaxın muzdlu işçi var. Hər pensiyaçıya 1,36 işləyən düşür. Bu, çox pis göstəricidir. İnkişaf etmiş ölkələrdə hər pensiyaçıya 3-4 işləyən düşür. Çünki həmin ölkələrdə leqal məşğulluğun səviyyəsi çox yüksəkdir. Azərbaycanda leqal məşğulluqla bağlı vəziyyət kritikdir, hələ də gizli işləyənlərin sayı çoxdur”.