Azərbaycanda dövlətin innovasiya siyasətinin təkmilləşdirilməsi yolları

Kənan ASLANLI

Abstrakt

Hökumətin innovasiya siyasəti ideyaların və ixtiraların istehlakçılar üçün dəyər yaradan məhsul və ya xidmətə çevrilməsi prosesinə dəsətəkdən ibarətdir. Burada ən mühüm komponentlər (i) innovativ ideyalara dəstək (maliyyə və texniki) və müvafiq təhsil sisteminin qurulması; (ii) innovasiyalar qarşısında duran əngəlləri rəqabət mühiti və hüquqi reformlarla azaltmaq; və (iii) hökumətin birbaşa maliyyələşdirdiyi və ya apardığı araşdırma və inkşaf fəaliyyətidir (R&D). Bu araşdırmanın mövzusu "Azərbaycanda innovasiya siyasətinin effektivliyinin artırılması yolları"-dır. Araşdırma əsasən bu suallar ətrafında aparılır: (i) innovativ fəaliyyət necə təşviq edilməlidir və hökumətin innovasiya siyasətinin məqsədləri və alətləri nələr olmalıdır? (ii) Azərbaycan kimi təbii resursdan asılı ölkədə effektiv innovasiya siyasəti üçün risklər və imkanlar nələrdir? (iii) Güclü innovasiya siyasəti modelinin elm-təhsil və maliyyələşmə kimi komponentləri üzrə hansı işlər görülməlidir? Metod olaraq masa araşdırması, statistik müqayisəli təhlil və ekspert intervyusu metodlarından istifadə edilib.

Yazının tamı ilə buradan tanış olmaq mümkündür:

http://edf.az/ts_general/azl/layihe/IIED/downloads/innovasiya_siyaseti.pdf

Regionlarda klasterlərin yaradılması və inkişafı yolları

Rövşən AĞAYEV

 

Iqtisadi proseslərin idarə olunmasında klaster yanaşmasının tətbiqi son onilliklərdə ən müxtəlif ölkələrin təcrübəsində ərazi inkişafının əsas vasitələrindən birinə çevrilib. Xüsusilə də inkişaf etmiş ölkələrdə klasterlər biznesin təşkilinin ən geniş yayılmış formalarından biridir. Sahə tədqiqatçılarının klaster mexanizminin üstünlüyü ilə bağlı əsas arqumenti budur ki, ixtiyari ərazidə rəqabət mühitinin yaranması iqtisadiyyatın oxşar sahələri daxilində həm bir-birini dəstəkləyən, həm də bir-biri ilə rəqabət aparan subyektlərin mövcudluğu sayəsində mümkün olur.
Dünya təcrübəsində klaster inkişafının ən müxtəlif örnəkləri var. Məsələn, Norveçdə hökumət dəniz məhsullarının istehsalına əsaslanan regional klasterlərin inkişafını prioritet seçib. Yaxud Almaniyada avtomobul sənayesi, Finlandiyada telekommunikasiya sektoru klaster yanaşması əsasında inkişaf yolu seçib. İtaliya isə kiçik və orta sahibkarlığın klasterlər əsasında inkişafı sahəsində ən uğurlu ölkə nümunələrindən hesab olunur. Bu ölkədə geyim və ayaqqabı istehsalı üzrə ixtisaslaşan 10 minə yaxın KOS regional klasterlər çərçivəsində fəaliyyət göstərir.

Yazının tamı ilə buradan tanış olmaq mümkündür:

http://edf.az/ts_general/azl/layihe/IIED/downloads/regionlarda_klaster_siyaseti.pdf

Manatın devalvasiyasının biznesə mənfi təsirinin azaldımasında dövlət siyasəti

Samir ƏLİYEV

2008-ci ildə ABŞ ipoteka bazarından start götürən qlobal maliyyə böhranı Avropa ölkələri də daxil olmaqla bütün ölkələri vurdu. ABŞ maliyyə bazarında yaranmış köpüyün partlaması Avropa Birliyinin, Yaponiyanın, Çinin bazarlarını çalxaladı. Dünya bazarlarında neftin ucuzlaşması isə Rusiya, Qazaxıstan, Azərbaycan kimi neft ixracatçlarının makroiqtisadi sabitliyini risk altına atdı. Həmin dövrdə bir sıra ölkələr milli valyutasını ucuzlaşdırsa da Azərbaycan öz valyutasını qorumaq siyasətini yürütdü və bunun üçün valyuta ehtiyatlarının bir hissəsini sərf etməli oldu. Qlobal böhran başlayan dövrdə - 2008-ci ilin sonuna Mərkəzi Bankın valyuta ehtiyatı 6,1 milyard dollar olduğu halda 2009-cu ilin sonuna 5.2 milyard dollara qədər azalmışdı. Hətta 2009-cu ilin ortasına 4,7 milyard dollara qədər azalma qeydə alınmışdı.  Sonradan dünya bazarlarında neftin qiymətinin itirdiyi mövqeləri bərpası neft ixracatçısı olan ölkələrin iqtisadi çətinliyini aradan qaldırdı. Ancaq ABŞ, Avropa, Yaponiya kimi ölkələr bir müddət mübarizə aparmalı oldular.  

2014-cü ilin sonuna doğru dünya bazarlarında neftin yenidən dəyər itirməsi bu dəfə böhranın hədəfini konkretləşdirdi.  Brent markalı neftin qiyməti 2014-cü ilin ikinci yarısında təxminən 2 dəfə azalaraq bir barel üçün 115 dollardan 56 dollara qədər ucuzlaşdı. Sonrakı aylarda neftin qiyməti hətta 29 dollara qədər endi. İqtisadiyyatı neftdən asılı olan ölkələr neft gəlirlərinin azalması fonunda iqtisadi böhran mərhələsinə qədəm qoydular. Əvvəlcə milli valyutalarını və makroiqtisadi sabitliyi qorumaq üçün valyuta ehtiyatlarını sərf etdilər, sonra isə valyuta ehtiyatlarının qorumaq üçün milli valyutalarını ucuzlaşdırmalı oldular.  Qlobal maliyyə böhranın milli valyutanı qoruyan Azərbaycan hökuməti neftin ucuzlaşması fonunda 2 dəfə kəskin devalvasiyaya getməli oldu. 2015-ci ildə milli valyutanın məzənnəsi 50% ucuzlaşaraq 1 manat üçün 1.28 dollardan 0,65 dollara qədər düşdü. Sonrakı dövrdə manatın yumşaq ucuzlaşması davam etdirildi. Hazırda 1 manatın rəsmi məzənnəsi 0,53 dollara bərabərdir.

Yazının tamı ilə buradan tanış olmaq mümkündür:

http://edf.az/ts_general/azl/layihe/IIED/downloads/manat%C4%B1n_devalvasiyasinin_biznese_menfi_tesirinin_azaldilmasinda_dovlet_siyaseti.pdf

LİZİNQ FƏALİYYƏTİNDƏ DÖVLƏT SİYASƏTİ

İlkin QARAYEV

Məlum olduğu kimi lizinq özündə bank krediti, icarə, investisiya elementlərini cəmləşdirən münasibətlər kompleksidir. Lizinq, lizinq verənlə lizinq alan arasında əksər hallarda uzunmüddətli xarakter daşıyan maliyyə sazişidir. Lizinq müqaviləsinə görə lizinq verən lizinq alana lazım olan əmlakı satıcıdan mülkiyyət hüququ ilə əldə etməli və lizinq alanın müvəqqəti sahibliyinə və istifadəsinə verməlidir. Lizinq - sənaye avadanlıqlarının, maşınların, yeni texnologiyaların, istehsal təyinatlı bina və tikililərin istifadəsinin xüsusi sahibkarlıq fəaliyyəti formasıdır.

Başqa sözlə desək lizinq – istehlakçının sifarişi əsasında əmlakı satın almaqla onu istehlakçıya müəyyən müddətə icarəyə vermək məqsədilə həyata keçirilən xidmət növüdür. Dünyanın əksəriyyət ölkələrində lizinq iqtisadiyyata investisiya qoyuluşu üsullarından birinə çevrilib. Belə ki, inkişaf etmiş ölkələrdə iqtisadiyyata investisiya qoyuluşunun 25-30 faizi lizinq vasitəsilə həyata keçirilir, yeni növ məhsulların 80 faizə qədəri icarəyə götürülmüş avadanlıqlarda istehsal olunur. Özündə bank krediti, icarə, investisiya elementlərinin birləşdiyi münasibətlər kompleksi olan lizinq, sahibkarlığın inkişafına dəstək verən əsas maliyyə alətlərindəndir. İnkişaf etmiş ölkələrdə əsas vəsaitlər fondunun yenilənməsində uzunmüddətli maliyyələşmə olan lizinqdən geniş istifadə edilir.

Yazının tamı ilə buradan tanış olmaq mümkündür:

http://edf.az/ts_general/azl/layihe/IIED/downloads/lizinq_siyaseti.pdf

Özəlləşdirmə: dövlət aktivlərindən istifadənin səmərəliliyinin yüksəldilməsi vasitəsi kimi

Rasim HƏSƏNOV

“Özəlləşdirmə: dövlət aktivlərindən istifadənin səmərəliliyinin yüksəldilməsi vasitəsi kimi” mövzusu üzrə analtik tədqiqatların əsas məqsədi, Azərbaycanda dövlət aktivlərindən istifadənin cari vəziyyətinin qiymətləndirilməsi və onun səmərəliliyinin yüksəldilməsi baxımından, mülkiyyətin dövlətsizləşdirilməsi və özəlləşdirilməsinin müasir vəziyyətinin, iqtisadi idarəetmə təcrübəsinin dövlət aktivlərinin səmərəliliyinə təsirlərinin qiymətləndirilməsi  və onun səmərəliliyinin yüksəldilməsi istiqamətində təklif və tövsiyyələrin hazırlanmasıdır.  Mövzu üzrə  tədqiqatların əsas  mənbələri kimi inkişaf etmiş  ölkələrdə və MDB ölkələrində dövlət aktivlərindən istifadə təcrübəsinin  elmi-analtik qiymətləndirmələri; BVF və DB-nın  dövlət aktivlərindən istifadənin səmərəliliyi haqqında metodoloji tövsiyyələri; Azərbaycanda dövlət aktivlərindən idarə edilməsi, istifadəsi və özəlləşdirmə haqqında qanunvericilik bazası və statistik baza (rəsmi və ekspert  bazası); müxtəlif tədqiqatçı və ekspertlərin mövzu üzrə işləri istifadə edilmişdir.

Yazının tamı ilə buradan tanış olmaq mümkündür:

http://edf.az/ts_general/azl/layihe/IIED/downloads/ozelleshdirme_dovlet_aktivleri.pdf

Azərbaycan iqtisadiyyatının diversifikasiya problemləri: Maneələr və həlli yollar

İNQİLAB ƏHMƏDOV

Müasir dünyada xarici şoklardan müdafiə olunan davamlı artım iqtisadiyyatını qurmaq hər bir dövlətin əsas məqsədlərindən biridir. Təcrübə göstərir ki, bir sıra ölkələrdə ayrı-ayrı dövrlərdə müşahidə edilən yüksək və hətta ən yüksək templi iqtisadi artım orta və uzun müddətli perspektivdə arzu edilən davamlı inkişafı təmin edə bilmir. Yüksək artım tempinin son anda davamlı inkişafı təmin etməyi üçün ilk növbədə iqtisadiyyatın sektoral strukturu mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Optimal iqtisadi sektor anlayışı isə çox nisbidir və hər bir ölkənin iqtisadi siyasətini formalaşdıran çoxsaylı amillərdən,  məsələn təbii resursların mövcudluğundan, ölkənin yerləşdiyi coğrafi məkanından, habelə tarixi-ənənəvi inkişafından və s. asılıdır.

İqtisadi diversifikasiya heç bir halda panaseya deyil və hələ indiyə qədər heç bir ölkənin fundamental problemlərini həll etməyib.  Diversifikasiya iqtisadi artımı təmin edən amil də deyil. Və hətta onu da deməyə əsas var ki, diversifikasiyanı həyata keçirən ölkələr ilk mərhələlərdə nəinki iqtisadi artım nümayiş etdirmir, əksinə artım tempinin aşağı düşməsi mümkündür. Özü-özlüyündə diversifikasiya məqsəd də ola bilməz, ən yaxşı halda o iqtisadiyyatı çeşidli asılılıqdlardan nisbətən qurtulmaq üçün vasitə ola bilər. Və nəhayət dünya təcrübəsində çox az sayda nümünələr var ki, iqtisadi diversifikasiya siyasəti nisbətən uğurlu nəticə verib. Əksər halda isə hökumətlər iqtisadi diversifikasiyanı “əlində bayraq edərək” onu siyasi populizm xətrinə siyasətinin əsas sütünu kimi elan ediblər və nəticədə iqtisadiyyatda heç bir köklü dəyişikliklər baş verməyib.

Yazının tamı ilə buradan tanış olmaq mümkündür:

http://edf.az/ts_general/azl/layihe/IIED/downloads/iqtisadiyyatin_diversifikasiyas%C4%B1.pdf

İNVESTİSİYALARIN STİMULLAŞDIRILMASI SİYASƏTİ: ONU NECƏ GÜCLƏNDİRMƏK OLAR?

Azər  Mehtiyev

Müstəqilliyinin ilk 10 ilində iqtisadi sahədə Azərbaycan hökumətinin qarşısında duran başlıca məsələlərdən biri - həmin dövr üçün xarakterik olan son dərəcədə məhdud imkanlar daxilində ölkədə iqtisadi canlanmanı təmin edə biləcək investisiya fəallığını yaratmaq üçün - nəyin bahasına olursa olsun, ölkəyə xarici investisiyaların cəlb edilməsinə nail olmaqdı. Hökumətin cavab tapmalı olğuğu başlıca sual belə idi: investisiyanı haradan cəlb etməli? O zaman ölkənin müstəqilliyinə olan təhdidlər xarici investisiyanın cəlb edilməsində başlıca məhdudiyyət kimi çıxış edirdi. Buna uyğun olaraq, hökumət əsas diqqətini o zaman xarici investorların maraqları baxımından ölkəmizdə yeganə cəlbedici sahə olan neftqaz ehtiyatlarına yönəltdi və qısa müddətdə böyük həcmlərdə xarici investisiyanın ölkəyə cəlb edilməsinə nail oldu.

Ölkənin “böyük neft gəlirləri” əldə etdiyi 2005-2014-cü illəri əhatə edən 10 ildə isə Azərbaycan hökumətinin sanki “investisiya qıtlığı”problemi olmadı. Hökumətin böyük maliyyə imkanları ona həm cari istehlaka yönəlik, həm də investisiya təyinatlı xərclərini sürətlə və böyük həcmlərdə artırmağa imkan verdi: ölkədə yüksək investisiya fəallığının əsas yükü məhz dövlətin üzərində oldu. Bu dövrdə hökumətin qarşısında duran əsas sual belə idi: investisiyaları haraya yönəltməli?

Yazının tamı ilə buradan tanış olmaq mümkündür: 

http://edf.az/ts_general/azl/layihe/IIED/downloads/investisiya_siyaseti.pdf