Covid-19-un Azərbaycanda ahıllara təsirləri

Hədəf və Fokus 

* Covid-19 pandemiyasının ahıllara təsirləri; 

* Ahıllara sosial xidmətin təşkili; 

* Covid-19-un üzə çıxartdığı problemlər; 

* Universal tələblərə yönəlik fəaliyyətin təşkili.

Ahılların sosial müdafiə siyasətinin təşkilinin hüquqi-normativ bazası 

* "Sosial xidmət haqqında" qanun: (2011);
* "Ahıl vətəndaşların sosial müdafiəsinin gücləndirilməsi üzrə Dövlət Proqramı" (2006); 

* “Əmək pensiyaları haqında” qanun (2006) 

*NK-nın 236 saylı Sərancamı "Bütün yaşlar üçün cəmiyyətin qurulması" (DOST);

* "2020-2026- cı illərdə Azərbaycan Respublikasında sosial xidmətin inkişafına dair Milli Strategiya"layihəsi

BMT-nin ahıllar üçün təsbit edilmiş prinsipləri 

(1991) 

* Müstəqillik; 

* İştirakçılıq;

* Qayğı; 

* Özünü realizə etmək; 

* Ləyaqət

Beynəlxalq hesabatlarda Azərbaycanın mövqeyi

* BMT-nin (1952) "Sosial Müdafiə (Minimum Standartlar)" C102 Konvensiyası 59 ölkə tərəfindən ratifikasiya edilib. Azərbaycan qəbul etməyib. 

* BMT-nin digər, 128 nömrəli Konvensiya (1967). Azərbaycan qəbul etməyib;

* Dünya Sosial İnkişaf Hesabatında, Dayanıqlı İnkişaf Məqsədləri indeksində (SDG) Azərbaycan 193 ölkə arasında 54-cü yerdə qərarlaşıb. 

* Fəal Yaşlaşma İndeksi;

* Qlobal Yaş İzləmə İndeksində (2015) Azərbaycan təmsil olunmayıb.

Statistika-uçot informasiya bazası 

* 2021-ci il 1 yanvar - 70 və daha yuxarı yaşda olan əhalinin say 420.6 min nəfər.

* Hər 1000 kişiyə 2021-ci ilin əvvəlinə 1448 qadın düşür. Bu o deməkdir ki, ahılların strukturunda qadınlar kişilərə nisbətən xeyli üstünlük təşkil edir. Kişilərin cəmi sayı 171.7 min, qadınların sayı isə 248.8 min nəfərdir.

* Ahılların 25 % (106,4 min) Bakıda, 16,6%-i (69,8 min) Aran iqtisadi rayonunda, 14,2% -i ( 60.4 min) Gəncə-Qazax iqtisadi rayonunda, 10 %-i (42.3 min) Yuxarı Qarabağ iqtisadi rayonunda, 7.6 % -i (32.1 min) Lənkəran iqtisadi rayonunda və s. məskunlaşıb.

* 2021-ci ilin əvvəlinə 1, 271 mln. pensiyaçı var, onların 742 min nəfər yaşa görə pensiya alanlardır. Yaşa görə pensiya alanların orta aylıq pensiya məbləği 291.5 man. təşkil edir. 

* Eyni zamanda, Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinin məlumatlarına əsasən 2020-ci ilin əvvəlinə ahıl və kimsəsiz vətəndaşlar üçün olan sosial xidmət müəssisələrində 308 nəfər yaşayıb.

Pandemiyanın ahıllara təsirləri

* Ahılların, bütün digər sosial qrup təmsiliçiləri kimi gəlirliliyi (ailə gəliri nəzər alınmaqla) azalır və bununla da sosial durumları pisləşir;
* Ahılların sağlamlığı, xüsusən də sosial məsafə tələblərinin tətbiqi ilə, yeni çağırışlarla üzləşərək təsirli dərəcədə pisləşir;
*Ahıllar özləri Covid-19-un potensial qurbanları olmaqla yanaşı, həm də bu və ya digər sahələrdə fəaliyyət göstərən işçilərdir;
* Ahıllar arasında infeksiya riski, və nəticədə ölüm və ağır xəstələrin sayı, daha çoxdur;
* Covid-19-un əsas tələbi olan “Evdə Qal” kampaniyası bu həssas qrup üçün əvvəllər də aktual olan “şiddət və laqeydlik” problemini bir qədər də ciddiləşdirir.

Sosial xidmət: məlumatlılıq və idarəetmə

* Assimetrik informasiya problemi;

* “Sosial xidmətlər agentliyi” publik şəxs;

* Sosial xidmət dövlətin monopoliyasındadır;

 * Yerli özünüidarəetmə və sosial xidmət.

Ahıllarla bağlı üzə çıxan problemlər 

* Ahılların hüquq və azadlıqlarının, habelə sosial rifahının tənzimlənməsi məsələləri yalnız bir aidiyyəti qurumun fəaliyyətində (ƏƏSM) cəmlənib;

* Ahılların durumunu, onların demoqrafik, cinsi, mili, sektoral,regional və funksional xarakteristikasını əks etdirən əhatəli statistika mövcud deyil; 

* Ahılların keyfiyyətli sosial xidmətlə əhatə olunması problemi, cəmiyyətdə hələ də domimantlıq təşkil edən bir sıra demoqrafik və kultural dəyərlər səbəbindən, ilk baxışdan kritik görünmür;

* Ahıllar bütün sosial qrup insanlar arasında ən çox aktiv fəaliyyətə ehtiyacı olanlardır. 

Nəticə

* Pandemiya ölkədə ahılların sosial-rifah halının arzu edilən səviyyədə olmadığını üzə çıxartdı; 

* Çoxsaylı beynəlxalq konvensiyalara və tələblər onu göstərdi ki, ahılların spesifik həyat tərzini və onların qarşılaşdığı problemiləri nəzərə alsaq, dövlətin vəzifəsi yalnız onların minimum ehtiyaclarını ödəməklə bitməməlidir;

* Ahılların aktiv həyat tərzini təmin etmək, onların bu yönümdə müstəqilliyini qorumaq ən ümdə vəzifələrdən biri olmalıdır;

* Ahılların əhatəli, dürüst və daim yenilənən və ictimaiyyət üçün əlçatan məlumat bazası yoxdur.
 

* Hökuməti bir sıra beynəlxalq konvensiyalara qoşulsa da, hələ bu sahədə öndə gedən ölkələr sırasında deyilik;

* Beynəlxalq indekslərdə aktiv deyilik;

* Yaxşı təcrübələri öyrənib, tətbiq etməkdə aktiv deyilik;

* Statistik baza, bir sıra digər sahələrdə olduğu kimi, ahılların məlumatlılığı ilə bağlı təkmil deyil;

* Hökumətin pandemiya dövründə sosial xidmət işinin qurulmasında səyləri epizodik xarakter daşıdı və burada ciddi infrastrukturun yenidən qurulmasına ehtiyac var;

* Ahıllara sosial xidmətin keyfiyyətli və əlçatan edilməsi üçün yerli özünüidarəetmə qurumları, bələdiyyələr iştirak etmir;

* ƏƏSMN könüllüləri bu işə cəlb etməsi təqdirəlayiqdir, amma kifayət deyil.

Tövsiyələr

* Hökumət ilk növbədə ahıllarla bağlı fəaliyətin beynəlxalq tələblərə cavab istiqaməti elan edib, onu ƏƏSMN ilə yanaşı digər əlaqəli qurumlarla koordinasyalı işləsə daha yüksək nəticə əldə emək olar;

* Bütün halarda ahılların mövcud vəziyyətini düzgün qiymətləndirilməsi və onun keyfiyyətli izlənməsi üçün ictimaiyyət üçün əlçatan olan əhatəli məlumat bazasıın yaradılmasından keçir;

* Hökumətin sosial xidmət işinin köklü surətdə yaxşılaşdırılması üçün bələdiyyələricəlbl edilməlidir və bu işi yerlərdə digər sosial işlə birgə bələdiyyələrin əsas prioritetinə çevirmək lazım olacaq;

* ƏƏSMN könüllülərlə əməkdaşlıq fəaliyyətində ciddi dəyişiklik edib, onları yerli qurumlarla əlaqəli fəaliyyət göstərməyə sövq etmək işin xeyrinə olardı.